DSE na utoaji fursa za uwekezaji katika dhamana, kuweka mazingira mazuri ya uwekezaji na utoaji mitaji

Uwekezaji ni njia mojawapo ya kuongeza thamani ya mali zako kwa kuzifanya zitoe mapato zaidi. Moja ya aina za uwekezaji zinazoju­likana ni uwekezaji katika dhamana na hatifungani.  

Dhamana ni vipande vya umiliki katika kampuni fulani. Unaponunua dhamana, unakuwa sehemu ya wamiliki wa kampuni hiyo na una haki ya kushiriki faida zake kupi­tia gawio na ongezeko la thamani ya dhamana. Dhamana ni maarufu kwa wawekezaji wanaotafuta uku­aji wa mtaji kwa muda mrefu.

Hatifungani ni aina ya uwekezaji ambapo mwekezaji anakopesha fedha kwa shirika au Serikali kwa riba. Kwa kawaida, hatifungani zina muda maalumu wa malipo, ambapo mwekezaji atapata malipo ya riba mara kwa mara hadi muda huo utakapomalizika na kisha kureje­shewa mtaji wake wa awali.

Uwekezaji katika dhamana na hatifungani hutoa fursa nyingi za kifedha kwa wawekezaji. Wakati dhamana zinatoa uwezekano wa faida kubwa kupitia ukuaji wa mtaji na gawio, hatifungani hutoa usal­ama wa mtaji na mapato ya mara kwa mara.

Kwa kuchanganya aina hizi mbili za uwekezaji, wawekezaji wanawe­za kufaidika kutokana na urari wa hatari na faida na hivyo kuwa na uwekezaji habiti na wenye faida.

Ili uwekezaji huu uweze kuleta tija kwa wananchi na Taifa, laz­ima kuwepo na jukwaa la uwazi na linalodhibitiwa vizuri ambapo wawekezaji wanaweza kununua na kuuza dhamana na hatifungani jukumu ambalo linafanywa na Soko la Hisa la Dar es Salaam (DSE).

DSE ni jukwaa ambalo kampuni na Serikali zinaweza kutoa dhama­na na hatifungani kwa wawekezaji ili kupata mtaji wa kukuza biashara na miradi ya maendeleo.

Katika mahojiano maalumu na gazeti hili, Ofisa Mtendaji Mkuu wa DSE, Peter Nalitolela anaeleza mambo mbalimbali kuhusu taasisi hiyo na namna ilivyoleta mapin­duzi katika uchumi wa Tanzania. mahojiano hayo yalikuwa kama ifuatavyo;

Je, ni mchango gani mkubwa ambao Soko la Hisa la Dar es Salaam lime­kuwa nao katika kukuza uchumi wa Tanzania tangu kuanzishwa kwake?

Soko la Hisa la Dar es Salaam limekuwa na mchango mkubwa katika kukuza uchumi wa Tanzania kupitia:

Kuwezesha ubinafsishaji wa mashirika ya umma kama vile TBL, TCC, TOL, TPCC, n.k. Ubinafsishaji huu umesaidia kuongeza ufanisi na kusaidia mashirika kutoa gawio na kodi kwa Serikali na pia kuchangia katika Pato la Taifa.

Kuziwezesha kampuni kukuza mitaji yake kwa mfumo wa kuuza hisa na hatifungani kupitia Soko la Hisa.

Kuwezesha uuzwaji wa hatifun­gani za Serikali na taasisi za Umma na za kiserikali (mfano, Mamlaka ya Maji Safi na Maji Taka ya Jiji la Tanga; Tanga UWASA).

Kutoa fursa kwa Watanzania kuwekeza katika dhamana zilizo­orodheshwa sokoni na kutoa elimu na mafunzo juu ya uwekezaji na faida zake kwa Watanzania.

Je, DSE inachangiaje katika kuon­geza uwekezaji wa ndani na wa nje katika sekta mbalimbali za uchu­mi?

Kwa kushirikiana na Serikali, mashirika ya umma, taasisi binafsi na wadau wengine wa maende­leo, DSE inatoa fursa za uwekezaji katika dhamana zilizoorodheshwa kwa kutoa gawio na riba shindani, kufanya biashara katika mazingi­ra yenye uwazi, kuweka sheria na kanuni nzuri zinazoweka mazin­gira mazuri ya uwekezaji na utoaji mitaji.

DSE inachangiaje katika kuongeza uwazi na uwajibikaji katika usi­mamizi wa makampuni yaliyooro­dheshwa?

Soko lina sheria na kanuni ambazo zinatoa muongozo wa uwazi katika ufanyikaji wa biasha­ra na wakati huo huo ikiwalinda wawekezaji na watafuta mitaji kwa ujumla.

Ni fursa zipi ambazo DSE inatoa kwa wananchi wa kawaida na wawekezaji wadogo katika kujenga utajiri na kuongeza kipato?

DSE ina bidhaa kuu mbili nazo ni Hisa na Hatifungani. DSE kwa kushirikiana na Mawakala wa soko, inatoa mafunzo na ushauri kwa wananchi wa kawaida kupi­tia vyombo vya habari, semina, makongamano, warsha na miku­tano mbalimbali, juu ya namna ya kuwekeza na kupata faida kupitia dhamana zilizoorodheshwa.

DSE imeenda mbali zaidi kwa kushauri pia makampuni yanay­ouza hisa zake katika Soko, kuweka bei ambazo Mtanzania wa hali yoy­ote anaweza kumudu na kushiriki katika kujiongezea kipato.

Faida za uwekezaji hupatikana kupitia gawio litokanalo na faida ambayo makampuni iliyoorodhesh­wa kufanya biashara imefanikiwa kupata; pia faida huweza kupati­kana kutokana na uongezekaji wa thamani za hisa husika pale kam­puni zinapofanya vizuri na kuvutia wawekezaji zaidi ambao hufanya bei yah isa kupanda kutokana na kupanda uhitaji wa hisa hizo.

DSE ina mipango gani ya kuhakiki­sha kuwa uwekezaji wa hisa unaku­wa endelevu na unachangia ukuaji wa uchumi wa muda mrefu?

Baadhi ya mipango ya DSE katika kuhakikisha kuwa uwekez­aji wa hisa unakuwa endelevu na unachangia ukuaji wa uchumi wa muda mrefu ni pamoja na;

Uwepo wa mazingira mazuri na wezeshi ambayo yanavutia makam­puni na taasisi binafsi kuja sokoni kuuza hisa na hatifungani kwa bei shindani ambayo inahakikisha uen­delevu wa kufanya biashara, kulipa kodi, kuajiri Watanzania na kutoa huduma katika jamii.

Kutoa elimu na ushauri endelevu kwa umma katika namna ambavyo muwekezaji anaweza kunufaika na uwekezaji katika dhamana zilizo­orodheshwa katika soko.

Kushirikiana na mamlaka husi­ka kuhakikisha elimu ya fedha na uwekezaji inaanza kufundishwa mashuleni kuanzia ngazi za awali

Uwepo wa bidhaa mpya zenye mrengo wa kutoa faida nzuri kwa wawekezaji na kusimamia sheria na kanuni ambazo zinawalinda watafuta mitaji na wawekezaji kiu­jumla.

Ni changamoto zipi DSE inakutana nazo katika juhudi zake za kuchan­gia ukuaji wa uchumi endelevu, na ni hatua gani zinafanywa kuzitat­ua?

Changamoto kubwa haswa na utayari wa watanzania katika masuala mazima ya masoko ya mitaji na dhama­na. Hii inaenda kwa pande zote mbili za wadau wa soko ambao ni watafuta mitaji na wawekezaji.

Watafuta mitaji: Wami­liki wengi wa makampuni ambayo yangeweza kuja sokoni kutafuta mtaji kwa kuuza hisa (sehemu ya kam­puni hizo) kidogo wame­kuwa na ugumu wa kufanya hivyo kwa sababu ya kuto­taka kupunguza umiliki wa kampuni kwa kufikiria juhudi walizoweka katika kuyajen­ga lakini pia sharti la kam­puni hizo kuweka taarifa za utendaji wa biashara zao wazi kwa umma umeoneka­na kuweka ugumu kuyavutia makampuni kuja sokoni.

Wawekezaji: Watanzania wengi wamekua nyuma kati­ka shughuli za uwekezaji ras­mi na hivyo kuweka nguvu nyingi sana katika uwekez­aji usio rasmi kisheria kama vile vikoba na vikundi vya mtaani kutokana na kutoki­dhi au kutokuwa na nyaraka zitakazowawezesha kufanya uwekezaji rasmi mfano Vit­ambulisho vya Taifa. Wengi pia wamekuwa wakiamini katika uwekezaji wa kupata faida ya haraka ambayo kati­ka soko la hisa uvumilivu ni nguzo ya muhimu sana.

Je, DSE imechukuwa hatua gani kuhakikisha kuwa makampuni yanayoorod­heshwa yanafuata sera za mazingira, kijamii, na utawa­la bora (ESG) ili kukuza uchumi endelevu?

Soko la Hisa la Dar es Salaam (DSE) limetekeleza hatua kadhaa ili kuhakiki­sha kuwa makampuni yali­yoorodheshwa yanazingatia sera za Mazingira, Kijamii na Utawala (ESG) ili kukuza uchumi endelevu. Hatua hizi ni pamoja na:

Inajumuisha Mahitaji ya Kuripoti ya ESG: DSE inahita­ji kampuni zilizoorodheshwa kufichua matumizi ya ESG kama sehemu ya ripoti zao za kawaida. Hii inahakiki­sha uwazi na uwajibikaji, na kuhimiza makampuni kupiti­sha mazoea endelevu.

Sheria na Kanuni za Kuo­rodhesha: DSE imeungani­sha vigezo vya ESG katika sheria zake za uorodheshaji, na kuifanya hitaji la makam­puni kutii viwango mahususi vya ESG. Hii husaidia katika kuoanisha shughuli za shiri­ka na malengo endelevu.

Ukuzaji wa Fahirisi za ESG: DSE imefanya kazi katika kutengeneza fahirisi za ESG zinazofuatilia uten­dakazi wa kampuni zinazo­fuata viwango vya juu vya ESG. Hili halitoi motisha kwa kampuni tu kuboresha uten­dakazi wao wa ESG lakini pia huwapa wawekezaji kipimo cha kutathmini uendelevu.

Uhamasishaji na Kujenga Uwezo: DSE huendesha warsha, semina, na vipindi vya mafunzo kwa makam­puni yaliyoorodheshwa ili kuongeza ufahamu kuhusu umuhimu wa mazoea ya ESG. Mipango hii husaidia makampuni kuelewa manu­faa ya kujumuisha ESG katika shughuli zao na kuripoti.

Ushirikiano na Mashirika ya Udhibiti: DSE inashiriki­ana na mashirika ya udhibi­ti kama vile Mamlaka ya Masoko ya Mitaji na Dha­mana (CMSA) ili kuhakiki­sha kwamba utiifu wa ESG unatekelezwa. Ushirikiano huu husaidia katika kufua­tilia na kutathmini utendaji wa ESG wa makampuni yali­yoorodheshwa.

Kuhimiza Dhamana za Kijani na Ufadhili Endelevu: DSE inakuza utoaji wa hati fungani za kijani na vyom­bo vingine endelevu vya kifedha. Kwa kutoa jukwaa la vyombo hivyo, DSE ina­himiza makampuni kufad­hili miradi ambayo ina athari chanya kwa mazingira na kijamii.

Ufichuzi wa Umma na Uwajibikaji: Makampuni yaliyoorodheshwa kwenye DSE yanahimizwa kuweka hadharani mikakati na uten­dakazi wao wa ESG. Uwazi huu unaruhusu washikadau, ikiwa ni pamoja na wawekez­aji, kufanya maamuzi sahihi kulingana na kujitolea kwa kampuni kwa uendelevu.

Kukuza Uelewa wa Wawekezaji: DSE inashiriki­ana na wawekezaji ili kuan­gazia umuhimu wa mambo ya ESG katika maamuzi ya uwekezaji. Kwa kukuza uwekezaji unaowajibika, DSE husaidia kuongeza mahitaji ya makampuni ambayo yana­tanguliza ESG, na kuwatia moyo zaidi kufuata mazoea endelevu.

DSE inashirikiana vipi na wadau katika kuboresha uelewa na matumizi ya masoko ya mitaji katika kukuza uchumi?

DSE imekua moja ya wadau wakubwa katika mpango mkakakati wa Seri­kali wa Elimu ya huduma za kifedha “Financial Literacy” na ushirikishwaji “Inclu­sion” ambao unasimamiwa na Wizara ya Fedha. Katika mpango huu, DSE imetoa mchango wake kwa namna gani umma unaweza kunu­faika na uwekezaji katika Soko lakini pia tumekua tuk­ishiriki katika wiki ya elimu za huduma za kifedha chini ya Wizara ya Fedha, makon­gamano, warsha, semina, mikutano, midahalo ambayo imelenga kutoka uelewa wa masuala ya huduma za kifedha.

Lakini soko pia linaende­sha shindano “DSE Scholar Investment Challenge” la kujifunza uwekezaji kwa vitendo kupitia App amba­lo limelenga wanafunzi wa vyuo vikuu kwa ajili ya kuwa­pa elimu na uelewa wa jinsi ya kuwekeza na kunufaika na bidhaa zilizopo katika Soko.

Je, kuna mikakati gani inay­owekwa na DSE ili kuon­geza ushiriki wa wanawake na vijana katika masoko ya mitaji?

Tangu kuanzishwa kwa Soko la hisa mwaka 1998, limekuwa likiweka kipaum­bele kwa kada zote za jamii ambazo ndani yake kuna wanawake na vijana. Elimu ndiyo imekuwa nguzo kubwa lakini pia uwepo wa bidhaa zenye bei ambazo kila kada inaweza kumudu kwa urahisi mfano hisa za makampuni yaliyoorodheshwa katika soko.

Kupitia Soko la Hisa, baadhi ya watafuta mitaji wameweza kutoa hatifungani ambazo zimelenga kusaidia makundi haya maalum kwa kuuza hatifungani ya jinsia “Gender Bond” ambayo ili­fuatiliwa na hatifungani ya kijamii “Social Bond”.

DSE inachangiaje katika kuwawezesha wawekezaji kuwekeza kwenye sekta ambazo zina athari kubwa katika maendeleo ya kijamii na kiuchumi kama vile kili­mo, elimu, na afya?

Kwa kutoa elimu ya uwekezaji kwa umma, kwa kuweka mazingira mazuri ya sekta hizo kuweza kupata mitaji ya kutekeleza miradi ya maendeleo kupitia hati­fungani za kijamii mfano zile za benki ya CRDB, NMB, NBC, KCB na hivi karibuni kumekuwa na hatifungani ya Tanga UWASA Water Bond.

Makampuni yanapokuja kutafuta mitaji kwa kuu­za hisa zake maana yake yanaenda kupata mitaji ambayo inaenda kuya­ongezea nguvu ya kulipa kodi na pia kuajiri watanza­nia ambao pia watalipa kodi na kuchangia katika shughuli nyingine za kimaendeleo.