Mamlaka ya mapato Uganda yaanza kutumia DTS kwenye saruji na sukari

Dar es Salaam. Mamlaka ya Mapato ya Uganda (URA) imeanza kuweka stempu za kodi za kidigitali (DTS) kwenye saruji na sukari mapema mwezi huu, wakati Afrika Mashariki inabadilisha teknolojia ili kukuza makusanyo ya mapato.

Uganda inakuwa nchi ya nne kati ya nchi wanachama wa Jumuiya ya Afrika Mashariki (EAC) kupitisha stempu za kidigitali katika juhudi za makusudi za kuziba mianya ya upotevu wa mapato.

Stempu hizo zinaiwezesha serikali kutumia teknolojia ya kisasa kupata data za uzalishaji kwa wakati unaofaa (wakati halisi) kutoka kwa wazalishaji. Hii inasaidia serikali katika kuzuia upotevu wa mapato na pia katika kuamua mapema kiwango cha kodi kinacholipwa kama ushuru, kodi ya ongezeko la thamani na kodi ya mapato.

Uganda ilipitisha stempu za kidigitali Oktoba 2020, ikifuata nyayo za Kenya, Rwanda na Tanzania katika kutekeleza mpango huo ambao unachukuliwa kama suluhisho la kukuza makusanyo ya mapato na kuzuia uvujaji.

Kupitishwa kwa DTS kwenye sukari na saruji huko Uganda, kulifuata baada ya ushiriki ambao mtoza ushuru wa nchi alikuwa nao na wazalishaji wa sukari na saruji mwezi uliopita.

Utoaji halisi wa bidhaa hizo mbili ulitekelezwa Aprili 1, 2021, kwa mujibu wa ripoti za vyombo vya habari nchini humo.

DTS ni alama au lebo inayotumika kwenye bidhaa na vifungashio vyake na ina vifaa vya usalama na namba za kuzuia bidhaa bandia kupitia athari zake na ufuatiliaji.

Uzinduzi huo utaendelea kwa kipindi cha miezi miwili kuanzia Aprili Mosi hadi Juni Mosi, 2021 ingawa ada ya stempu ya sukari na saruji na njia yao ya kutayarishwa zilitangazwa Januari Mosi, 2021, ripoti kutoka Uganda zinasema;

Kila mfuko wa saruji wa kilo 50 utakuwa na stempu itakayonunuliwa kwa Ush135 (karibu Tsh80), wauzaji wa Saruji watalipa Ush60,000 (karibu Tsh35,000) kwa kila lori, wakati kila mfuko wa sukari litakuwa na stempu ya kidigitali yenye thamani ya Ush39 (karibu Tsh21).

Kamishna msaidizi wa walipakodi wakubwa wa Uganda, John Katungwensi alisema kuwa ingawa bidhaa zinakwisha muda wake, stempu hizo hazina ukomo wa muda.

“Stempu hiyo haina tarehe za kwisha muda wake. Ni wewe ambaye unatangaza kwenye tovuti ya maelezo ya uzalishaji, kumalizika kwa muda na Kitengo cha Kuhifadhi Hisa (SKU) cha bidhaa hiyo, ”aliwaambia wazalishaji mwezi uliopita kama ilivyonukuliwa na magazeti ya Uganda.

“Lazima uweke namba kwenye kila bidhaa. Unaweza kudhibitisha kuwa stempu haijatumika kwa kuitangaza kwenye tovuti kama imeharibiwa.

"Ni nyinyi ndiyo mnaoamua wakati wa kutumia mfumo huu, iwe wakati wa ufungaji au wakati wa kupeleka bidhaa zako sokoni."

Takwimu kutoka Uganda zinaonyesha kufikia Machi 2021, URA iliokoa Ush3.5 bilioni kama matokeo ya kukamatwa kwa mifumo 33 ya ufuatiliaji wa kidigitali ambayo ilikamatwa kwa watu wakitengeneza, kuuza, kusafirisha au kusambaza bidhaa zilizotengwa bila stempu za kodi.

Nchini Tanzania, serikali ilitangaza mipango ya kupitisha mfumo wa ETS Juni 2018 na awamu ya kwanza ilifanyika Januari 15, 2019 na stempu ziliwekwa kwenye kampuni 19 zinazozalisha bia, mvinyo na pombe kali.

Awamu ya pili ya mradi huo ilifunguliwa Agosti 1, 2019, ETS ziliwekwa kwenye juisi na vinywaji vingine visivyo vya kilevi kama vile vinywaji vya kusisimua, malt na soda.

Awamu ya tatu, ambayo ilijumuisha kusajili stempu za elektroniki kwenye juisi za matunda (pamoja na zabibu), juisi za mboga, maji ya kunywa ya chupa, awamu hiyo ilifanyika Novemba Mosi, 2020.

Nchini Kenya, Mfumo wa Usimamizi wa Bidhaa za Kusisimua (EGMS), mwanzoni ulizinduliwa Oktoba 2013 kwenye tumbaku, mvinyo na pombe na baadaye bia mwanzoni mwa mwaka 2016.

Ilikuwa hadi Novemba 2019, Mamlaka ya Mapato ya Kenya ilitangaza kuhamia kwenye maji ya chupa, juisi, vinywaji vya kusisimua na soda, ilionekana kama njia ya kukabiliana na vinywaji sio bandia tu, bali pia na wanaokwepa ushuru.

Afrika Mashariki inakabiliwa na mzigo mkubwa wa biashara haramu ya mipakani  pamoja na bidhaa bandia na magendo huku Tanzania, Kenya na Uganda zikiripotiwa kupoteza jumla ya Dola za Marekani 3.2 bilioni katika mapato ya kila mwaka kwa biashara haramu.