Wazazi hawa hatari  malezi kwa watoto

Kwa msingi huu, ni sahihi kusema kuwa wazazi wana mchango mkubwa sana katika kuunda au kuvuruga tabia za watoto wao. 

Makala inachambua kwa kina jinsi ambavyo wazazi wanavyoweza kuwa chanzo cha watoto kuwa na tabia mbaya, kwa kuangalia aina ya malezi, mienendo ya kifamilia, mawasiliano, na mifano ya maisha wanayotoa kwa watoto.

Kuna aina mbalimbali za malezi, lakini aina zisizo na uwiano zinaweza kuchangia kwa kiasi kikubwa watoto kuwa na tabia mbaya.

 Wazazi ambao ni wakali kupita kiasi , hutoa amri bila kusikiliza maoni ya mtoto. Hii inaweza kumfanya mtoto kuwa muoga, mpweke au muasi kwa sababu anaishi kwa hofu badala ya kuelewa maadili. 

Kwa upande mwingine, wazazi wasioratibu watoto wao huwapa uhuru kupita kiasi bila kuwawekea mipaka. Watoto wanaolelewa hivi hukosa nidhamu, huwadharau watu wengine, na huchukua kila kitu kiurahisi.

Kuna wazazi wasiojua wanachotaka kwa watoto wao au wanaobadilika-badilika katika uamuzi wao, hawa huwavuruga watoto kisaikolojia. 

Mtoto anapokosa mwongozo thabiti, anakosa maadili ya msingi ya kutofautisha jema na baya, hivyo kuchangia tabia mbaya.

Wazazi kama kielelezo kibaya

Watoto hujifunza kwa kuiga. Mzazi anayevuta sigara, kutumia lugha chafu, kuwa mlevi, au kuwa mjeuri kwa watu wengine, hawezi kutarajia mtoto wake awe na tabia tofauti. 

Hata kama mzazi atamwambia mtoto “usiniige mimi,” mtoto atafuata kile anachokiona kila siku.

Kwa mfano, ikiwa baba anamkosea heshima mama kwa maneno au vitendo, mtoto wa kiume anaweza kuamini kuwa wanawake hawapaswi kuheshimiwa, wakati mtoto wa kike anaweza kukubali manyanyaso kama jambo la kawaida maishani mwake. Kwa hivyo, tabia za wazazi huathiri sana namna watoto wanavyojenga mitazamo na tabia zao.

Familia zinazogubikwa na migogoro ya mara kwa mara kama vile ugomvi wa wazazi, vipigo, au matusi, huathiri sana watoto kisaikolojia. 

Watoto wanaokua katika mazingira haya hukua wakiwa na hasira zisizodhibitika, huzuni, hofu na wasiwasi mkubwa. Wengi huonesha tabia za uasi shuleni, kutoheshimu mamlaka, au hata kuwa na hulka za kikatili kwa wenzao.

Aidha, familia zenye migogoro huwa hazina nafasi ya kusikiliza au kuelewa hisia za watoto, jambo linalowafanya watoto kutafuta faraja au ushawishi nje ya nyumba, mara nyingine kutoka kwa makundi mabaya ya kihalifu au wanaotumia dawa za kulevya.

Katika jamii nyingi za sasa, baadhi ya wazazi wamejikita mno kwenye kazi au shughuli za kijamii kiasi cha kusahau kuwa malezi yanahitaji uwepo wa kimwili na kihisia. 

Watoto wanaolelewa bila wazazi kuwapa muda wa kutosha, hukua wakijisikia kutengwa, kupuuzwa au kutopewa kipaumbele.

Kutokuwepo kwa mzazi kunamfanya mtoto akose mwongozo wa kimaadili, hivyo kupata nafasi ya kuathiriwa kwa urahisi na mitazamo mibaya kutoka kwa marafiki, mitandao ya kijamii, au hata filamu zisizofaa.

 Aidha, baadhi ya watoto huamua kuvuta hisia za wazazi wao kwa kufanya vitendo visivyofaa, kama vile kuiba au kufanya fujo.

Mawasiliano duni na teknolojia

Mawasiliano kati ya mzazi na mtoto ni muhimu  katika kujenga uelewano, heshima na kuaminiana. 

Wazazi wanaoshindwa kuwasiliana kwa uwazi na watoto wao, wakatumia vitisho badala ya mazungumzo, hushindwa kuelewa mahitaji na changamoto za watoto wao. Hili hujenga pengo kubwa kati ya mzazi na mtoto.

Watoto wengi walio na tabia mbaya hukiri kuwa hawakuwa na mtu wa kuzungumza naye kuhusu hisia zao, matatizo yao au mabadiliko wanayopitia. Katika mazingira kama haya, mtoto anapokosa mwelekeo, anaweza kujifunza tabia zisizofaa kutoka vyanzo vya nje.

Wazazi wengi hutoa vifaa vya teknolojia kwa watoto kama mbinu ya kuwaburudisha au kuwapumzika. Hata hivyo, bila udhibiti, watoto hujikuta wakitumia muda mwingi kwenye mitandao ya kijamii au wakitazama maudhui yasiyofaa. 

Maudhui haya huweza kuwajengea watoto mitazamo potofu kuhusu maisha, mapenzi, au matumizi ya dawa na vurugu.

Wazazi wanaoshindwa kufuatilia kile watoto wao wanaangalia au kuwasiliana nao kuhusu maudhui hayo, wanachangia kwa kiasi kikubwa katika kuharibika kwa tabia zao.

Adhabu na upendeleo

Wazazi wanaotumia adhabu kali kama vipigo vya kupitiliza, matusi au fedheha, huwafanya watoto kuwa na chuki na hofu.

 Hali hii inaweza kuzalisha tabia za ukaidi, visasi na kutoheshimu mamlaka. Kwa upande mwingine, wazazi wanaokosa kabisa kuwawekea watoto wao mipaka, huwalea watoto wasiojua heshima wala wajibu, hivyo kuwa chanzo cha tabia mbaya.

Adhabu sahihi ni ile inayotolewa kwa upendo, kueleza kosa na kutoa fursa kwa mtoto kujifunza na kubadilika, siyo kumuumiza au kumvunja kisaikolojia.

Wazazi wanaoonesha upendeleo kwa baadhi ya watoto huku wakiwabagua wengine, huzalisha chuki, wivu na uasi. Mtoto anayehisi kupuuzwa hupoteza hali ya kujithamini, hivyo  huenda akafanya matendo mabaya ili kuthibitisha thamani yake au kulipiza kisasi.

Hali hii pia huathiri uhusiano kati ya watoto, huku wengine wakikua na visasi au hisia za kutotosha maishani mwao.

Ni wazi kwamba wazazi wana nafasi kubwa ya kuathiri tabia za watoto wao kwa njia chanya au hasi. 

Watoto wenye tabia mbaya mara nyingi ni matokeo ya malezi yenye upungufu, mifano mibaya, ukosefu wa mawasiliano, au mazingira ya familia yasiyo na usawa. 

Wazazi wanavyochangia tabia mbaya

Moja, kutoa malezi yasiyo na mipaka au nidhamu.Wazazi wanaowalelea watoto bila kuwawekea mipaka au sheria, huwasababishia kukua bila kujua tofauti kati ya lililo sahihi na lisilo sahihi. Hii huwafanya watoto wawe wakaidi, wasiojali mamlaka, au wavunjaji wa sheria.

Mbili, kutokuwa mfano bora.Watoto hujifunza kwa kuiga. Wazazi wanaotumia lugha chafu, kuvuta sigara, kunywa pombe kupita kiasi, au kuonyesha vurugu, huwajengea watoto tabia hizo. Mtoto huamini kuwa hiyo ndiyo njia ya kawaida ya kuishi.
Tatu, migogoro na vurugu ndani ya familia.Watoto wanaokua katika familia zenye ugomvi wa mara kwa mara, vurugu au kutokuelewana, hukua wakiwa na majeraha ya kihisia. Hii huathiri tabia zao, wakionesha hasira, huzuni au tabia za kukataliwa na jamii.
Nne, wazazi kukosekana. Wazazi wanaojishughulisha mno na kazi au mambo mengine na kushindwa kutumia muda na watoto wao, huchangia watoto kukosa mwongozo. Watoto hao hukosa usimamizi wa kimaadili na huathirika kwa urahisi na mazingira mabaya.

Muhimu kujitathmini

Wazazi wanapaswa kujitathmini mara kwa mara, si kwa maneno tu, bali kwa vitendo vyao, kwa sababu watoto huwaangalia kila siku kwa kujifunza namna ya kuishi. 

Ili kujenga kizazi chenye maadili, heshima na utu, ni lazima wazazi wawe tayari kuwa kielelezo bora, kuwasiliana na watoto wao kwa upendo, na kuwalea kwa nidhamu yenye huruma.